MAASTRICHT – Het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis heeft onlangs vijftien onbekende brieven van Piet Mondriaan verworven op een New Yorkse veiling.
De brieven zijn geschreven in de periode 1941-1943 en gericht aan de Zwitsers-Amerikaanse kunstenares en verzamelaar Amalia de Schulthess-Loew. Een prachtige aanwinst voor het RKD, want deze brieven geven nieuw inzicht in de status die Mondriaan in New York had voor een jongere generatie kunstenaars en een verandering in zijn stijl aan het einde van zijn leven.
Zeldzame brochure
De geboren Zwitserse Amalia de Schulthess (1918-2021) en Piet Mondriaan (1872-1944) arriveerden ongeveer gelijktijdig in New York, nadat ze Europa waren ontvlucht vanwege de dreigende oorlog. Ze kwamen in juni 1941 met elkaar in contact via een wederzijdse vriend. De brieven geven blijk van wederzijdse betrokkenheid. Zo stuurt zij Mondriaan geregeld bloemen en fruit en feliciteert hij haar in augustus 1941 met haar huwelijk. Ook komt Mondriaans eerste (en enige) eenmanstentoonstelling in 1942 ter sprake. Hij stuurt haar onder meer de uitnodigingskaart en de bij deze tentoonstelling verschenen brochure toe, getiteld Toward the True Vision of Reality. In deze tekst blikt Mondriaan terug op zijn artistieke ontwikkeling. Het RKD is zeer verheugd een exemplaar van deze zeldzame brochure in de collectie op te kunnen nemen.
Nieuwe informatie
Ook bevatten de brieven nieuwe informatie over de laatste veranderingen in Mondriaans stijl. Na jarenlang te hebben gewerkt in zijn klassieke beeldtaal van de zwarte lijnen en gekleurde rechthoeken, begon Mondriaan na zijn emigratie voor het eerst kleurvlak en lijn samen te laten gaan. Hij schrijft hierover in juni 1943 aan De Schulthess: ‘I have changed a little my way of painting and this effort has taken me entirely. But I found a way which pleases me better: I have broken my lines so that they appear as little color-squares and broken also the white planes. In this way the picture becomes more dynamic.’ Deze nieuwe dynamiek zou uiteindelijk maar in twee werken tot stand worden gebracht. Eén daarvan was zijn laatste schilderij Victory Boogie Woogie, dat bij Mondriaans overlijden op 1 februari 1944 onvoltooid achterbleef op de ezel in zijn atelier.
Voor het eerst openbaar
In latere jaren schreef Amalia de Schulthess over haar contact met Mondriaan: ‘he lived and worked in New York at the time. I visited him several times and we corresponded via letters. He encouraged me to paint and gave me many good ideas as to exercises in painting that could prove helpful to my technique.’ Mondriaans bereidwilligheid om de jonge kunstenares op weg te helpen is kenmerkend, hij was betrokken bij de nieuwe generatie kunstenaars. De Schulthess had in de jaren veertig nog een lange carrière voor zich liggen, zij werkte tot op hoge leeftijd als kunstenares en overleed in 2021. De vijftien brieven van Mondriaan komen uit haar directe nalatenschap. De brieven van Mondriaan aan De Schulthess zijn een nieuwe bron in het onderzoek naar de kunstenaar en worden bij het RKD gefotografeerd en openbaar gemaakt. Ook zullen ze worden opgenomen in het Mondriaan Editieproject, de digitale, wetenschappelijke editie van alle brieven en theoretische geschriften van Piet Mondriaan.
Een selectie van de brieven, de zeldzeme brochure en de bijzondere uitnodigingskaart zijn voor het eerst te zien van 11 t/m 19 maart op de TEFAF, waar het RKD te vinden is in stand 814.